حاج سلطان عبدالمحمد میرزا«حاج سلطان عبدالمحمد میرزا یا سلطان محمد میرزا»، یکی از شاهزادگان قاجار بوده است. در برخی منابع، از وی با عنوان فرزند سی و هشتم فتحعلی شاه یاد شده اما مصحح نسخه حاضر در برنامه، معتقد است با توجه به مدارک موجود، نمی‌توان او را فرزند فتحعلی شاه دانست. ۱ - معرفی اجمالیبه گفته وی در کتاب « شرح حال رجال ایران »، به دو سیف الدوله اشاره شده است: یکی حاج سلطان عبدالمحمد میرزا یا سلطان محمد میرزا و دیگری سلطان محمد میرزا سیف الدوله، که اولی نوه فتحعلی شاه معرفی گردیده و دومی فرزند سی و هشتم او؛ البته با توجه به قراین موجود، گمان می‌رود نویسنده سفرنامه حاضر، سیف الدوله، یعنی نوه فتحعلی شاه باشد که به خاطر زیارت حج ، ملقب به حاجی هم شده است. وی معتقد است این که سلطان محمد سیف الدوله، نویسنده کتاب حاضر، فتحعلی شاه را پدر خود می‌داند، یا از باب تشرف و کسب افتخار است و یا این که کاتب متن، او را با سیف الدوله، پسر سی و هشتم فتحعلی شاه که در دوران همان سلطان می‌زیسته، اشتباه کرده است؛ اما محقق دیگری بر این باور است که نویسنده این سفرنامه، همان فرزند سی و هشتم فتحعلی شاه است. ۱.۱ - شرح حال رجال ایرانبه هر حال، در «شرح حال رجال ایران»، نوشته مهدی بامداد، در مورد حاج سیف الدوله آمده: حاج سلطان عبدالمحمد میرزا یا سلطان محمد میرزا، ملقب به سیف الدوله، معروف به آقای داماد، برادر مهتر سلطان عبدالمجید میرزا عین الدوله، صدر اعظم مظفرالدین شاه قاجار و پسر بزرگ سلطان احمد میرزا عضدالدوله، فرزند چهل و هشتم فتحعلی شاه قاجار بوده و در شوال ۱۲۹۹ ق، ملقب به سیف الدوله شد. سیف الدوله در ماه ربیع الثانی ۱۲۸۹ ق، به جای میرزا ابوالقاسم معین الملک... به سمت نیابت تولیت آستان قدس رضوی تعیین شد و تا شعبان ۱۲۹۰ ق در سمت مزبور باقی بود. در ماه صفر ۱۲۹۱ ق، سیف الدوله از تولیت آستان قدس برکنار شد و در سال ۱۲۹۸ ق به سمت ژنرال آژودانی خاصه حضور ناصرالدین شاه انتخاب گردید و به سال ۱۳۰۱ ق بیگلربیگی تبریز و در سال ۱۳۰۵ ق حاکم ملایر، تویسرکان و نهاوند شد. ۲ - دوران حکمرانیسیف الدوله از مریدان مشایخ سلسله شیخ صفی علیشاهی بود و به همین جهت خانقاه صفی علیشاه را در تهران بنا نمود. وی به سال ۱۳۰۹ ق به جای پدر خود حاکم همدان شد و چندی بعد نیز معزول گردید. بر طبق مندرجات تاریخ رجال ایران، سیف الدوله در سال ۱۳۲۰ ق حاکم گرگان، در ۱۳۲۴ ق وزیر تجارت ، در ۱۳۲۷ ق حاکم کرمانشاه و در سال ۱۳۲۶ ق حاکم خوزستان بوده است. متاسفانه در تاریخ رجال ایران به دوران حکمرانی او در اصفهان اشاره نشده است و همین مساله سبب اشکال در تشخیص دو سیف الدوله یاد شده می‌باشد. چنانچه اشاره شد، قسمتی از این اشکالات به دلیل تشابه اسمی با برادرزاده وی؛ نوه فتحعلی شاه است که تحقیقا در تاریخ قاجار و به ویژه بخش فتحعلی شاهی، اولین و آخرین بار نیست. بخشی دیگر از این اشکالات در مورد سیف الدوله، شاید ناشی از این باشد که به دلیل آن که پس از عزل ، مغضوب برخی از رجال قاجار، مانند حاج میرزا آقاسی بود، مورخانی چند، مانند مؤلف تاریخ عضدی، بهره دوم زندگی او را مسکوت گذارده و به اشاره، به بخش اول بسنده کرده‌اند. ۳ - آثارچنانچه مولف را همان پسر سی و هشتم فتحعلی شاه بدانیم، آثار ذیل را به وی منسوب داشته‌اند: «سفرنامه یا دلیل المسافرین»، « ملوک الکلام »، « تحفه العراقین »، « تحفه الحرمین ». ۴ - عناوین مرتبطسفرنامه سیف الدولة (کتاب) . ۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |